3. Η ΙΔΕΑ ΩΣ ΕΜΠΟΡΕΥΜΑ

Η φύση χτίζει πάνω στο ήδη χτισμένο. Τα άτομα του Υδρογόνου κολλάνε στα άτομα του Οξυγόνου και κάνουν μόρια νερού. Τα μόρια ενώνονται και κάνουν σταγόνες νερού. Το νερό γίνεται σύννεφο και το σύννεφο βροχή. Κάθε σταγόνα ενώνεται με την δίπλα της και δημιουργούν ποτάμια. Τα ποτάμια όλα καταλήγουν σε έναν αχανή χώρο με σταγόνες. Σε έναν ωκεανό!

Κάπως έτσι χτίζεται και ανθρώπινη γνώση. Μια ιδέα κολλάει με άλλες. Μια ιδέα αντιγράφεται και διασκευάζεται με αποτέλεσμα νέες ιδέες. Οι πολλές ιδέες φτιάχνουν τη γνώση. Η γνώση δημιουργεί και πάλι ιδέες. Ο χρόνος σαν ένα ποτάμι που συγκεντρώνει τις ιδέες εκβάλει σε έναν τεράστιο ωκεανό συσσωρευμένης  ανθρώπινης γνώσης. Πάντοτε η ανθρωπότητα λειτουργούσε αντιγράφοντας και διασκευάζοντας την προϋπάρχουσα γνώση.
Αυτή η φυσική κατά τα άλλα διεργασία εξέλιξης της γνώσης διακόπτεται με την εφεύρεση της "πατέντας".

Άρχισε με την αναγνώριση της ιδέας. Με το να αποδίδουμε σε κάποιο άτομο μια καινοτόμα ανακάλυψη. Με το "πνευματικό δικαίωμα" που όντως πρέπει να έχει ένα άτομο, ώστε να αναγνωρίζεται η αξία της σκέψης του. Και πραγματικά αυτή η ηθική τιμή της αναγνώρισης αξίζει να αποδίδεται ως δικαίωμα.
Από εκεί όμως η απόσταση από το να αναχαρακτηριστεί αυτό το δικαίωμα τώρα πλέον σε "πνευματική ιδιοκτησία" ήταν μικρή. Εφόσον το δικαίωμα ανήκε σε κάποιο πρόσωπο, γιατί να μην μπορεί να το πουλάει και να το αγοράζει; Γιατί να μην μπορεί να το χαρακτηρίσει σαν ένα είδος εμπορεύματος;
Έτσι η ιδέα έγινε εμπόρευμα. Όποιος θέλει να χρησιμοποιήσει πια την προϋπάρχουσα γνώση, πρέπει να πληρώσει για να αποκτήσει πρόσβαση σε αυτή. Η ιδέα περιχαρακώθηκε με το κίνητρο του κέρδους.
Έγινε ένα εμπόρευμα για τους έχοντες.

Φυσικά πάντα υπήρχαν και υπάρχουν αυτοί που αμφισβητούν αυτό το καθεστώς και παρέχουν τη γνώση και τη πληροφορία ελεύθερα. Αλλά όλο και περισσότερο τα περιθώρια στενεύουν. Όλο και περισσότερο αυτοί που θέλουν η γνώση να μοιράζεται σε όλους και πιστεύουν ότι αυτός είναι ο σωστός τρόπος για να εξελίσσεται, θεωρούνται ακτιβιστές, ρομαντικοί ή ακόμα και πειρατές!

Η ιδέα έγινε ένα προϊόν του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής και η σύγχρονη, λεγόμενη, "κοινωνία της πληροφορίας" απαιτεί σεβασμό στο εμπόριό της. Όσο το πεδίο κερδοφορίας μέσα από τη διάδοση της γνώσης όμως θα αυξάνει, τόσο η πληροφορία και η επικοινωνία θα συνδέεται με ένα παράλληλο εμπόριο, με έναν καταιγισμό διαφημίσεων και με μια υποβάθμιση στη ποιότητα της πληροφορίας.
Ενώ η ποιοτική πληροφορία θα πρέπει να πληρώνεται ή να "κλέβεται", δημιουργώντας  μια νέα ηθική και ένα νέο τύπο εγκληματικότητας, βασισμένο στη λογική της καπιταλιστικής "αγοράς".
Υπάρχει άραγε τρόπος να υπερβούμε αυτή τη δυστοπική προοπτική;

Μπορούμε να διδαχθούμε από εγχειρήματα όπως της Wikipedia, του Blockchain και του Linux;

Την Wikipedia την συμβουλευόμαστε όλοι εστιάζοντας συνήθως στις πληροφορίες που δίνει και την θεωρούμε σχετικά αξιόπιστη. Τι είναι αυτό όμως που της προσδίδει αξιοπιστία; Πως ξέρουμε ότι οι πληροφορίες της είναι έγκυρες;
Αυτό βασίζεται στη κοινότητα των χρηστών που βρίσκονται πίσω από την παραγωγή περιεχομένου. Αν είναι κάτι περισσότερο ενδιαφέρον από τα ίδια τα άρθρα της ηλεκτρονικής ανοιχτής εγκυκλοπαίδειας, αυτό είναι το debate της κοινότητας για το τι πρέπει να συμπεριληφθεί και τι όχι στο εκάστοτε άρθρο, ώστε να τηρεί μια αρχή ουδετερότητας. Αυτό που κάνει λοιπόν αξιόπιστη την  Wikipedia είναι η ίδια η κοινότητα που την υποστηρίζει.
Το Blockchain είναι μια τεχνολογία πιστοποίησης ηλεκτρονικών συναλλαγών, από μια κοινότητα με υπολογιστές αφιερωμένους αποκλειστικά ακριβώς στο να επιβεβαιώνουν τις ηλεκτρονικές συναλλαγές. Είναι μια οικονομία που απειλεί μελλοντικά τον ρόλο των τραπεζών. Δυστυχώς τα κρυπτονομίσματα με τα οποία διεξάγονται όμως οι συναλλαγές έχουν ακόμα μικρή ανταλλακτική αξία. Δεν υπάρχουν δηλαδή πολλά προϊόντα και υπηρεσίες που δέχονται τα κρυπτονομίσματα (όπως το Bitcoin και το Etherium, που είναι τα πιο δημοφιλή), ως μέσο συναλλαγών, ενώ οι περισσότεροι που μπαίνουν στα οικοσυστήματα των κρυπτονομισμάτων προσβλέπουν στο εύκολο κέρδος μεγάλου ρίσκου, από τα ρευστά και ασταθή χρηματιστήρια, που διεξάγονται αγοροπωλησίες αξιών  στα διάφορα ψηφιακά νομίσματα (γνωστά ως Tokens) μέσα σε ηλεκτρονικά ανταλλακτήρια.
Παρόλα αυτά η δύναμη της κοινότητας και η δημοκρατία της οικονομίας τα καθιστά αξιόπιστα και στο μέλλον ίσως τα δούμε να πρωταγωνιστούν στην οικονομία, μιας και οι τράπεζες όλο και περισσότερο, προσπαθούν κι αυτές να ψηφιοποιήσουν την οικονομία.
Το Linux είναι η βάση για τη δημιουργία λειτουργικών συστημάτων για υπολογιστές και συσκευές.
Κάτι σαν τα γνωστά σε όλους μας Windows της εταιρείας Microsoft, αλλά με μια εντελώς άλλη φιλοσοφία. Τα προγράμματα του Linux δεν έχουν κλειδωμένο προγραμματιστικό κώδικα. Η ιδέα και η τεχνική κατασκευής των προγραμμάτων είναι ελεύθερα προσβάσιμη από τον κάθε χρήστη και προγραμματιστή. Δεν "κλειδώνεται" απο καμιά εταιρεία, ώστε η τεχνογνωσία να παραμένει εταιρικό μυστικό. Η γνώση μοιράζεται και αντιγράφεται ελεύθερα, με μόνες δυο προϋποθέσεις: Ο κάθε ένας που κάνει παρεμβάσεις και συμμετέχει στα έργα ανάπτυξης προγραμμάτων, να βάλει εκεί το όνομά του και να παραδώσει ελεύθερα και πάλι το έργο του στους υπόλοιπους χρήστες της κοινότητας.
Έτσι η ιδέα αναπτύσσεται ταχύτατα, η καινοτομία ακμάζει και οι χρήστες που επιλέγουν τη χρήση του Linux, έχουν πάντα μια κοινότητα να τους υποστηρίζει στα προβλήματά τους δίχως να χρειάζεται να πληρώνει για μια τέτοια υπηρεσία υποστήριξης.
Από τα παραπάνω παραδείγματα, γίνεται φανερό, ότι η συνεργασία των ανθρώπων, παράγει καινοτομία και όχι το οικονομικό σύστημα. Δεν είναι ο καπιταλισμός αναγκαστικά συνάρτηση της προόδου. Μάλλον το αντίθετο μιας και περιχαρακώνει την γνώση και την μετατρέπει σε εμπόρευμα, που μπορεί να την αγοράσει μόνο κάποιος προνομιούχος.

Τι σχέση όμως έχουν τέτοια παραδείγματα με την τοπική ανάπτυξη;
Και πως μπορούν να αξιοποιηθούν ή έστω να εμπνεύσουν νέους τομείς ανάπτυξης;
Θα το δούμε στη συνέχεια...       

Καρανικολόπουλος Σάκης 
26/04/2023