Πως θα θέλαμε να αξιοποιηθεί ο Οθωμανικός Στρατώνας στου "Μαθιουδάκη";

Αφορμή γι αυτό το άρθρο αποτέλεσε ένα ενημερωτικό έντυπο που μοιράστηκε κατά την διάρκεια της 1ης οικογιορτής στο κέντρο περίθαλψης αγρίων ζώων, με τίτλο “Στρατώνας “Μαθιουδάκη”: Και τώρα τι;;;” από τον πολιτιστικό και περιβαλλοντικό σύλλογο “Το Σπασμένο Ρόδι”.
(Πιέστε στον τίτλο-σύνδεσμο για να δείτε το έντυπο)

Στο έντυπο αναφέρεται το ιστορικό της διάσωσης του στρατώνα, αλλά κι ένας προβληματισμός σε ότι αφορά την αξιοποίησή του, που όπως λένε και οι συντάκτες του κειμένου “αποτελεί την πραγματική διάσωσή του”.
Ζητούνε μάλιστα από τον Δήμο Καστοριάς να επαναφέρει το θέμα και να το θέσει σε διαβούλευση στην τοπική κοινωνία, ώστε να υπάρξουν ιδέες και προτάσεις αξιοποίησης.

Πριν τοποθετηθούμε με μια πρόταση για την αξιοποίηση του κτιρίου, καλό είναι να αναφερθούμε σε σχέση με τις απόψεις που επικρατούσαν (και ως ένα σημείο επικρατούν ακόμα) σε ότι αφορά την κατεδάφιση του κτιρίου και την ανέγερση στη θέση του ενός σύγχρονου αστυνομικού μεγάρου.
Η κυρίαρχη άποψη είναι ότι εφόσον το κτίριο καταρρέει έτσι κι αλλιώς από
την αδιαφορία της πολιτείας, είναι καλύτερο να γκρεμιστεί και να γίνει εκεί
κάτι λειτουργικό και σύγχρονο.
Έτσι λοιπόν αυτοί που διατυπώνουν με ανείπωτη ελαφρότητα αυτή την άποψη, αποδέχονται την παραίτησή τους από κάθε διεκδίκηση, παραδέχονται άμεσα ότι δεν μπορούν να αποτιμήσουν την αξία για την ζωή τους της γνώσης του παρελθόντος ή εσκεμμένα ελπίζουν να σβήσουν αυτό το κομμάτι του παρελθόντος, ώστε να ξεχαστεί και να ξαναγραφτεί η ιστορία με τους όρους που συμφέρει αυτούς.
Μια απογοητευτική διαπίστωση είναι ότι οι περισσότεροι που ενστερνίζονται την άποψη της κατεδάφισης του οθωμανικού στρατώνα, είναι άνθρωποι που θέλουν να μας πείσουν για τα ιδανικά του πατριωτισμού, οι οποίοι όπου σταθούν αναπτύσσουν τις ιστορικές τους γνώσεις και το εθνικό τους φρόνημα. Από την άλλη όμως δηλώνουν φανατικά χριστιανοί και ίσως το ότι είναι “Οθωμανικός” (άρα για αυτούς ισλαμικός), είναι μια παράμετρος που δεν τους συμφέρει να υποστηρίξουν την διάσωσή του.
Προτιμούν να “σβήσει” από την συλλογική μνήμη, όπως έσβησαν ένα σωρό
άλλα κτίρια της οθωμανικής περιόδου και συνεχίζουν να αργοπεθαίνουν ή
όπως “χάθηκαν” τα τείχη της πόλης μέσα από την αδιαφορία και το κύμα του
αναιδούς εκσυχρονισμού ή όπως πολεμήθηκε η τοπική ντοπιολαλιά και το
πολιτιστικό υπόβαθρο που την συνοδεύει.
Θύματα όλα της εθνικιστικής αντίληψης και τελικά θύματα της ίδιας της ιστορίας.
Η άμεση ή έμμεση κατάρρευση αυτού του κτιρίου, κατά την γνώμη μου ισοδυναμεί με την κατάργηση της εθιμοτυπικής παρέλασης για την ανεξαρτησία της Καστοριάς.
Αναρωτιέμαι τι θα λέγαν όλοι αυτοί οι άνθρωποι που τώρα προτείνουν την
κατάρρευση του Οθωμανικού στρατώνα,αν αποφασίζονταν από τους
θεσμούς εξουσίας να την καταργήσουν!
Ενώ λοιπόν γι αυτούς τους ανθρώπους ο Οθωμανικός στρατώνας θα έπρεπε
να αποτελεί λάβαρο διεκδικήσεων με συμβολισμό την απελευθέρωση της
Καστοριάς,λόγω της ιστορίας που τον συνοδεύει, παραδόξως αποτελεί ένα
στοιχείο τοπικού πολιτισμού που δεν αξίζει σημασίας. Που είναι καλύτερο
να περιφρονείται και ιδανικά να κατεδαφιστεί.
Μόνο που όσο κι αν επιθυμούν όλοι αυτοί οι παράξενοι άνθρωποι ενδόμυχα
να ξαναγράψουν όπως θέλουν την τοπική ιστορία, η ιστορία, δυστυχώς γι
αυτούς, δεν κατεδαφίζεται, όπως εύστοχα έγραφαν στα πανό τους οι
διεκδικητές του πολιτισμού και σωτήρες του κτιρίου.

Στην διάρκεια της οικογιορτής όμως αναπτύχθηκε και μια πρώτη ιδέα
αξιοποίησης του κτιρίου μέσα από μια ομάδα συζήτησης με τον ερευνητή
τοπικής ιστορίας Μπάμπη Παπαθανασίου και το μέλος του συλλόγου “Το
Σπασμένο Ρόδι” Νίκου Μερτζανίδη.
Η ιδέα είναι να δημιουργηθεί στον Οθωμανικό στρατώνα ένας πολιτιστικός
πολυχώρος που θα αποτελεί το κεντρικό πολιτιστικό κτίριο της πόλης
διασυνδεμένο πάντα με τα ήδη υπάρχοντα (αρχοντικό Βέργουλα, δημοτικό
ωδείο). Το μέγεθος του κτιρίου επιτρέπει την ταυτόχρονη δημιουργία
μόνιμου χώρου, αλλά και πιο ευέλικτων χώρων που θα μπορούσαν να
διαμορφώνονται κατάλληλα ανάλογα των συνθηκών και των εκδηλώσεων
(ως γκαλερί, χώρος ομιλιών και παρουσιάσεων κ.α. δηλαδή κυρίως χώροι
που θα αντικαταστήσουν την αίθουσα του δημοτικού συμβουλίου που
φιλοξενεί σήμερα τόσες πολλές διαφορετικές εκδηλώσεις).
Ο μόνιμος χώρος θα μπορούσε να φιλοξενήσει το ιστορικό αρχείο της πόλης, που τόσο λείπει, το οποίο θα περιέχει σε ψηφιακή και αναλογική μορφή όλα όσα διαμορφώνουν την ιστορία της πόλης (φύλλα τοπικών και πανεθνικών εφημερίδων, έγγραφα του Δήμου Καστοριάς, ιστορικούς χάρτες και έγγραφα, παλιές φωτογραφίες και πολλά άλλα). Πέρα από την παρουσίαση των αρχείων και των εκθεμάτων, ο κύριος ρόλος του Ιστορικού Αρχείου θα είναι να δίνει την δυνατότητα σε ιστορικούς, ερευνητές και κάθε ενδιαφερόμενο, της μελέτης της τοπικής ιστορίας.
Εναλλακτικά ή συνδυαστικά με το αρχείο θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα
μικρό πολεμικό μουσείο του οποίου η έκθεση θα επικεντρώνεται στους
Βαλκανικούς πολέμους και κυρίως στο ιστορικό της απελευθέρωσης της
πόλης, της οποίας είναι μέρος και ο στρατώνας. Για να είναι όμως λειτουργικό το κτίριο για τέτοιου είδους δράσεις, πιθανότατα να χρειαστούν εσωτερικά ήπιες παρεμβάσεις τροποποίησης και διαμερισμού του Οθωμανικού στρατώνα.

Φυσικά αυτές είναι απλώς πρωτόλειες σκέψεις και ίσως είναι περισσότερο
ουσιαστικό να ανοίξει μια δημόσια διαβούλευση για αυτόν τον λόγο, ώστε να
σταχυολογήσουμε τις περισσότερο ενδιαφέρουσες και ουσιαστικές ως
προς την πραγμάτωση ιδέες και τελικά να αποκρυσταλλώσουμε ένα όραμα
της τοπικής κοινωνίας για την αξιοποίηση της ιστορίας μας.
Αν έχουμε έναν στόχο και ένα όραμα για το τι θέλουμε να κάνουμε, μπορούμε να σχεδιάσουμε και να διεκδικήσουμε γύρω από αυτόν τον στόχο.

Έτσι λοιπόν θέτουμε το ίδιο ερώτημα προς τους εναπομείναντες “ενεργούς δημότες” του τόπου μας:
Και τώρα που διασώσαμε το κτίριο του Οθωμανικού στρατώνα, πως πιστεύετε ότι πρέπει να το αξιοποιήσουμε;
Ο λόγος σε εσάς...

Μπορείτε να μας στέλνετε τις ολοκληρωμένες προτάσεις σας στο endimo.kastoria@gmail.com ή εναλλακτικά να σχολιάσετε κάτω από αυτήν την ανάρτηση (ώστε να υπάρχει και διάλογος μεταξύ των χρηστών).
Εναλλακτικά μπορείτε να σχολιάζετε στην ανάρτηση της ομάδας μας στο facebook.

[* Θεωρούμε χρήσιμο να συμπεριλάβουμε μερικά στοιχεία σε σχέση με το ιστορικό διάσωσης του Οθωμανικού Στρατώνα και την ιστορία του, ως υπενθύμιση ή ως αναγκαία πληροφορία για όλους αυτούς που έχουν αποσπασματική γνώση του θέματος:
Αντιγράφουμε τμηματικά από ένα ιδιαίτερα ουσιαστικό άρθρο του αρχιτέκτονα μηχανικού του ΑΠΘ Βασίλη Κωστόπουλου που μπορείτε να διαβάσετε ολόκληρο εδώ.

Το ιστορικό πλαίσιο που περιβάλλει το κτίσμα είναι πλουσιότατο, καθώς συνδέθηκε με όλα τα πολεμικά γεγονότα του 20ου αι. που έλαβαν χώρα στην πολύπαθη αυτή περιοχή. Ανοικοδομήθηκε από τους Οθωμανούς και πιθανότατα με σχέδια γάλλων μηχανικών τα πρώτα χρόνια μετά τη βουλγάρικη εξέγερση του Ίλιντεν το 1903, μαζί με τις φυλακές που βρισκόταν στη θέση των σημερινών δικαστηρίων. Το 1912, στα γεγονότα απελευθέρωσης της πόλης, στέγαζε τις πολυάριθμες οθωμανικές δυνάμεις. Όπως προκύπτει από μαρτυρίες των πρωταγωνιστών της απελευθέρωσης, ο στρατώνας (kisla) ήταν το διοικητικό κτήριο όπου ο απεσταλμένος του Άρτη υπίλαρχος Παναγιώτης Νικολαΐδης θα συναντούσε τον Μεχμέτ Πασά, ώστε να πραγματευτεί την παράδοση της πόλης. Αυτό δεν έγινε καθώς οι Οθωμανοί εγκατέλειψαν αμαχητί την πόλη και ο Νικολαΐδης ύψωσε την ελληνική σημαία στον στρατώνα. Στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο φιλοξένησε προσωρινά τα γαλλικά στρατεύματα και μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή τους πρόσφυγες εξ Ανατολών που συνέρρευσαν στην πόλη. Κατά τον Μεσοπόλεμο δεν κατεδαφίστηκε όπως έγινε με πολλά ακόμη τούρκικα κτήρια, αλλά επισκευάστηκε το 1925 και προτάθηκε η εγκατάσταση εδώ του δημοτικού νοσοκομείου ή εκκλησιαστικής σχολής, σχέδια που δεν τελεσφόρησαν. Με την κήρυξη του Ελληνο-ιταλικού Πολέμου το 1940 εγκαταστάθηκαν εδώ στρατεύματα του πεσόντα συνταγματάρχη Κωνσταντίνου Δαβάκη, ενώ αργότερα επιτάχθηκε διαδοχικά από τους ιταλούς και γερμανούς κατακτητές, τους αντάρτες και τέλος χρησιμοποιήθηκε από τον ελληνικό στρατό. Το μέγεθος και η ανθεκτικότητά του το καθιστούσαν ιδανική επιλογή για την εγκατάσταση πολυπληθών μαζών, όπως στρατεύματα και ομάδες προσφύγων. Στη συνέχεια, για περισσότερα από 50 έτη αποτέλεσε τον πυρήνα των εγκαταστάσεων του Στρατοπέδου Μαθιουδάκη, ώσπου το 2004 με την Πολεοδομική Μελέτη Αναθεώρησης της πόλης προτάθηκε η απόδοση της συνολικής έκτασης στο Δήμο για την ανέγερση κοινωφελών κτηρίων, όπως χώρων αστυνομίας, γυμνασίου - λυκείου, περιφερειακού ιατρείου, δημοτικής υπηρεσίας ύδρευσης - αποχέτευσης και χώρων πρασίνου. Έκτοτε, το κτίσμα εγκαταλείφθηκε και λειτούργησε για κάποια περίοδο ως κυνοκομείο.

Όπως προαναφέρθηκε το 2004 αποφασίστηκε η εγκατάσταση κοινωφελών κτισμάτων στο Στρατόπεδο Μαθιουδάκη. Η θέση του οθωμανικού στρατώνα επιλέχθηκε για την ανοικοδόμηση του νέου κτηρίου της αστυνομίας, καθώς η υπηρεσία στεγάζεται μέχρι σήμερα σε μισθωμένο, πεπαλαιωμένο κτίσμα. Έτσι, ο Δήμος Καστοριάς παραχώρησε με απόφασή του την έκταση στο Υπουργείο Δημόσιας Τάξης. Ο στρατώνας λόγω της μέχρι πρότινος χρήσης του από τον στρατό, της μετέπειτα εγκατάλειψης και της άγνοιας των φορέων δεν αντιμετωπίστηκε ποτέ σαν ιστορικό κτίσμα και δεν κηρύχθηκε διατηρητέος. Στα τέλη του 2012 και αρχές του 2013 ξεκίνησαν οι προεργασίες κατεδάφισης ώστε να υλοποιηθεί η μελέτη για το νέο αστυνομικό μέγαρο που θα κατασκευαζόταν με σύμπραξη του Οργανισμού Σχολικών Κτιρίων και ιδιωτικής εταιρίας. Τότε υπήρξε και η αντίδραση πολιτών, συλλόγων και ορισμένων τοπικών πολιτευτών. Το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων αποφάσισε στις 21 Μαρτίου 2013 τη μη διατήρηση του στρατώνα, παρά την αντίθετη αρχική γνωμοδότηση της Εφορείας Νεωτέρων Μνημείων Κεντρικής Μακεδονίας και της Διεύθυνσης Νεότερης και Σύγχρονης Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς. Η σχετική υπουργική απόφαση δημοσιεύθηκε στις 29 Μαρτίου 2013. Πολύ μελάνι έχει χυθεί και πλείστα έχουν λεχθεί στα τοπικά μέσα ενημέρωσης γι’ αυτές τις αποφάσεις, ενώ η τοπική κοινωνία δείχνει διχασμένη. Το θέμα πήρε πολιτικές διαστάσεις με τις παρεμβάσεις του ευρωβουλευτή Κρίτωνα Αρσένη, διαφόρων βουλευτών της Ελληνικής Βουλής και τοπικών πολιτευτών. Τα ασφαλιστικά μέτρα που κατέθεσε ενάντια στην κατεδάφιση ο τοπικός πολιτιστικός σύλλογος ‘’Σπασμένο Ρόδι’’ οδήγησαν την υπόθεση στο Συμβούλιο της Επικρατείας, το οποίο όρισε ως αρχική ημερομηνία εκδίκασης την 5η Φεβρουαρίου 2014. Καταθέτοντας αίτηση προτίμησης, η εκδίκαση ορίστηκε για τις 20 Νοεμβρίου 2013, αλλά τελικά έγινε στις 4 Δεκεμβρίου και πήρε μια μικρή προθεσμία ακόμη για τις 17 Ιανουαρίου 2014.

Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύτηκε στις 16/02/2014 και περιλαμβάνει τους απαραίτητους συνδέσμους ώστε να παρακολουθήσετε το ιστορικό διεκδίκησης της σωτηρίας του Οθωμανικού Στρατώνα από την κατεδάφιση.
Με την απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας 3176/2015 αναιρέθηκε τελικά η απόφαση κατεδάφισης και με την απόφαση της συζήτησης 3/05-02-2016 του κεντρικού συμβουλίου νεότερων μνημείων τελικά χαρακτηρίστηκε διατηρητέο.
Ο Δήμος Καστοριάς στις 29/03/2016 (6ο ΔΣ/2016) αποφάσισε να προβεί σε σημειακή τροποποίηση του ρυμοτομικού και να παραχωρήσει οικοδομικό τετράγωνο που προοριζόταν για την ΔΕΥΑΚ στην Ελληνική Αστυνομία.]

Παραθέτουμε για επίλογο μερικές φωτογραφίες από το εσωτερικό και τον περιβάλλοντα χώρο του Οθωμανικού Στρατώνα, καθώς και ένα video στα "στοιχειωμένα" του δωμάτια.
Παρατηρήσαμε ότι έχει πάρα πολλούς βοηθητικούς χώρους στον ισόγειο όροφο, αλλά υπάρχουν αρκετά "μπαλώματα" από τις διάφορες χρήσεις του και κάποια σημεία του κινδυνεύουν με εσωτερική κατάρρευση. Ιδιαίτερα η σκάλα που οδηγεί στον "πύργο" του κτιρίου είναι εξαιρετικά επικίνδυνη.

                    [Μια βόλτα στον στοιχειωμένο Οθωμανικό Στρατώνα]

Βοηθητικοί χώροι και μικρά δωμάτια στο ισόγειο του κτιρίου
Η "μούχλα" έχει πιάσει δουλειά!

Γυμνός ο τοίχος δείχνει την δομή του κτιρίου

Πανοραμικό ενός χώρου του ισόγειου

Η είσοδος κάτω από την σκάλα που  οδηγεί στο υπόγειο

Έτοιμη προθήκη για βιβλιοθήκη ή μουσειακό υλικό;

Νεότερες μνήμες ενός στρατού που αγαπήσαμε όλοι!

Ευθυγράμμιση των θυρών...

Η ετοιμόροπη εσωτερική σκάλα που οδηγεί στον "πύργο" του κτιρίου

Μη Καπνίζετε εδώ!

Ατενίζοντας ένα αστυνομικό μέγαρο που κάποτε θα υπάρχει δίπλα

Ο μεγαλύτερος χώρος του 1ου ορόφου

Ένα παράθυρο που έκλεισε για πάντα

Η ετοιμόρροπη σκάλα  από τον "πύργο"

Πανοραμικές του χώρου που χρειάζεται αισθητική αναβάθμιση

Η Δυτική πλευρά του κτιρίου

* Το άρθρο αυτό και η έρευνα που το συνοδεύει, αφιερώνεται στην πρόωρα χαμένη Ελένη Τσαδήλα, που με τόσο πάθος πάλεψε για την σωτηρία του μνημείου.
Πιστεύουμε ότι αν ευοδώσει κάποια ιδέα και τελικά το κτίριο αξιοποιηθεί, θα πρέπει να φέρει τιμητικά το όνομά της...

Για τους ΕΝ.ΔΗΜΟ.
Καρανικολόπουλος Σάκης